Đất Nghệ An và công thần Tạ Công Luyện
Trà Toàn sau khi lên ngôi kế thế Trà Duyệt, đã sai sứ thần cầu
viện nhà Minh, đem quân đánh úp Hóa Châu, vì thế, vua Lê Thánh Tông quyết định
đánh chiếm Chiêm Thành, sáp nhập vào Đại Việt. Năm 1470, vua giao cho Tạ Công
Luyện thống lĩnh quân đội.
Triều Lê, khi ổn định nước nhà, mở mang bờ cỏi, đã có nhiều
công thần góp sức cả văn lẫn võ.
Tạ Công Luyện là một trong những công thần đó. Lê Thánh Tông
cử binh đánh Chiêm, bắt được vua Chiêm là Trà Toàn, và hàng vạn tù binh Chiêm
Thành, trong chuyến thân chỉnh đó, Tạ Công Luyện đã sát cánh cùng vua Lê Thánh
Tông lập nên chiến công hiển hách.
Trà Toàn sau khi lên ngôi kế thế Trà Duyệt, đã sai sứ thần cầu
viện nhà Minh, đem quân đánh úp Hóa Châu, vì thế, vua Lê Thánh Tông quyết định
đánh chiếm Chiêm Thành, sáp nhập vào Đại Việt. Năm 1470, vua giao cho Tạ Công
Luyện thống lĩnh quân đội. Tháng 3/1471, kinh đô Đồ Bàn thất thủ, hơn 30 ngàn
người bị bắt, trong đó có vua Trà Toàn. Tướng Chiêm là Bô Trì Trì cử sứ đến cống
nạp triều Lê và xưng thần với Đại Việt.
Từ đó, vua Lê đã Việt hóa dân Chiêm và tiếp tục mở mang bờ cỏi
về hướng Tây. Sau những thắng lợi đó, vua đã ban thưởng cho các quan văn võ một
cách tương xứng. Một minh quân tài ba và kiến thức uyên bác, có tinh thần văn
chương; bộ luật Hồng Đức là bộ luật thành văn đầu tiên của dân tộc ta cũng được
phát sanh từ thời đó. Tạ Công Luyện được vua sắc phong cho danh hiệu: “ Tướng
Công Khâm Mệnh Luyện Khê Hầu", cuối năm 1471, được vua giao Phó sứ đồn điền,
với nhiệm vụ di dân lập ấp, khai hoang từ Quảng Bình, Quảng Trị Thừa Thiên đến
Nghệ An để bình định cư dân và sản xuất quân lương cho vương triều. Ngài chọn
phía Tây Nam, Diễn Châu đặt bản doanh để lập trang trại. Được Triều Lê đặt cho
tên là “ Đồn Điền Biệt Sở Tộc" Triều Nguyễn ban cho là " Lạc Sở Thôn
Bút Điền Xã". Với sự khai khẩn trong 10 năm, đã lên 400 mẫu, thu hút các tộc
họ Nguyễn, Trần, Võ Trương... đến lập nghiệp, biến nơi nầy thành mãnh đất trù
phú từ Diễn Cát đến Diễn Lợi. Ngoài ra còn một số nơi khác chưa kể đến.
Với công trạng lúc thời chiến
đem lại thắng lợi, vào thời bình đem lại an cư lạc nghiệp cho nhân dân, nên khi
Tạ Công Luyện qua đời vào ngày 05/4/1510, triều đình cho quốc sư địa lý đến tìm
đất mai táng tại Diễn Thọ. Triều đình cũng sắc phong là “Bồn Cảnh Thành Hoàng”,
“Phó sứ Luyện Khê Hầu Dũng Lượng Danh uy”, “Gia tặng Thành Hoàng Tuấn Lương Dực
Bão Trung Ứng Tôn Thần”. Đến thời Bảo Đại sắc phong “Thượng Đằng Thần”. Hậu duệ
tộc Tạ được vua Minh Mang sắc tứ “Hiếu Hạnh Khả Phong". Qua các triều đại
đều tán dương công trạng của Tổ Tạ tiên sinh. Cũng thế, ngày nay, tại Nghệ An
tên Tạ Công Luyện được đặt ở TP Vinh, phường Hồng Sơn. Tổ đường và Lăng mộ được
nhà nước công nhận di tích lịch sử văn hóa.
Năm 1818 tổ đường đặt ở phía Nam làng sở. Đến 1872 dời về
phía Tây làng sở. Năm 1937 gồm 7 tòa nhà, nhưng năm 1945 bị trưng dụng một số
cho cuộc chiến. Sau ngày hòa bình. 1989, giòng Tộc Tạ khôi phục; hàng năm giỗ
thần tổ vào rằm tháng giêng. Ba năm một lần, do xã tổ chức lễ Thành hoàng bồn cảnh.
Năm 2002 khánh thành trùng tu quần thể đền thờ diện tích 2000m2. Giòng tộc Tạ
truyền đến đời thứ 19. Con cháu họ Tạ có những liệt sĩ thì ngày nay cũng không
thiếu người thành đạt trong xã hội và ở nước ngoài. Chính vì thế mà những hậu
duệ thảo hiếu đã không ngần ngại bỏ ra hàng tỷ đồng để mua đất khôi phục quần
thể di tích mộ thành tổ Tạ Công Luyện. Họ có tính cộng đồng và giàu lòng nhân hậu,
biến thành truyền thống của nhân dân xứ Nghệ.
Nghệ An ngày nay, Tộc Tạ là giòng họ lớn nhất, đông nhất.
Trong thời chiến, từ đường tộc Tạ và các nhà thờ kito vẫn còn duy trì được cơ sở
vật chất, trong khi đó, trên 400 ngồi chùa hoàn toàn bị xóa sổ theo chiến dịch
cải cách ruộng đất, làm gương đầu tiên trên quê hương Bác!
Nghệ An là tỉnh lớn nhất nước, thuộc Bắc Trung Bộ. Danh từ
Nghệ An xuất hiện từ năm Thiện Thành thứ 2 đời Lý Thái Tông (1030) thay cho
Hoan Châu. Nghệ An cũng là vùng đất được Quang Trung chọn làm nơi dưỡng quân,
luyện tập, chiêu nạp binh mã đề thần tốc ra đánh quân Thanh năm Kỷ dậu, một chiến
tíchvà địa danh vang dội: Ngọc Hồi, Đống Đa (1789). Nghệ An cũng dấy lên phong
trào chống Pháp đứng hàng đầu cả nước. Vua Quang Trung có ý định chọn Nghệ An
làm kinh đô tương lai của Tây Sơn nên gọi là Trung Đô. Ở thành phố Vinh còn Phượng
Hoàng Trung Đô, lưu dấu của Tây Sơn.
Nghệ An có 4 mùa rõ rệt. Diện tích 16.487km2. Dân số gần bốn
triệu. Đền thờ Nguyễn Du và nhiều danh nhân tồn tại danh tiếng với thời gian đã
đem lại cho Nghệ An một địa danh khá nổi tiếng.
Ngày 21-22-23/4/2011 nhằm ngày
19-20-2/2011 âm lịch. Hậu duệ